Phép lạ hoá bánh ra nhiều

Ngước mắt lên, Đức Giê-su nhìn thấy đông đảo dân chúng đến với mình. Người hỏi ông Phi-líp-phê: "Ta mua đâu ra bánh cho họ ăn đây? " Người nói thế là để thử ông, chứ Người đã biết mình sắp làm gì rồi. Ông Phi-líp-phê đáp: "Thưa, có mua đến hai trăm quan tiền bánh cũng chẳng đủ cho mỗi người một chút." Một trong các môn đệ, là ông An-rê, anh ông Si-môn Phê-rô, thưa với Người: "Ở đây có một em bé có năm chiếc bánh lúa mạch và hai con cá, nhưng với ngần ấy người thì thấm vào đâu! "Đức Giê-su nói: "Anh em cứ bảo người ta ngồi xuống đi." Chỗ ấy có nhiều cỏ. Người ta ngồi xuống, nguyên số đàn ông đã tới khoảng năm ngàn. Vậy, Đức Giê-su cầm lấy bánh, dâng lời tạ ơn, rồi phân phát cho những người ngồi đó. Cá nhỏ, Người cũng phân phát như vậy, ai muốn ăn bao nhiêu tuỳ ý. Khi họ đã no nê rồi, Người bảo các môn đệ: "Anh em thu lại những miếng thừa kẻo phí đi."  (Ga 6,5-12)

“Ngước mắt lên, Đức Giêsu nhìn thấy đông đảo dân chúng đến với mình. Người hỏi ông Philípphê: "Chúng ta mua đâu ra bánh cho họ ăn đây ?" Người nói thế là để thử ông, chứ Người đã biết mình sắp làm gì rồi”. Dân chúng kéo đến với Đức Giêsu, một cách tự nguyện. Về phần mình, Đức Giêsu “nhìn thấy” họ. Người quan tâm đến tình cảnh của họ. Người nhìn thấu tình cảnh thật của họ. Khi đặt câu hỏi cho ông Philípphê: “Ta mua đâu ra bánh cho họ ăn đây ?”, Đức Giêsu muốn mời gọi ông, và cùng với ông là tất cả cộng đoàn các môn đệ, đối diện với một thực tế trước mặt, thực tế của một đám đông không có khả năng giải quyết ngay cả cái nhu cầu thiết yếu nhất của mình để có thể tồn tại.

Một điều đáng ghi nhận là với câu hỏi này, Đức Giêsu đồng thời cũng đưa ra một sự phân biệt những người đang hiện diện trên núi thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm Đức Giêsu và các môn đệ của Người: “chúng ta”. Nhóm thứ hai là đám đông dân chúng còn lại: “họ”. Và điều đang được thực hiện là một cuộc đối thoại bên trong nhóm thứ nhất.

Trong câu hỏi của Đức Giêsu, mà như chính tác giả Gioan cẩn thận ghi chú là một câu hỏi để thử Philípphê và các môn đệ, ta thấy xuất hiện chủ đề tiền bạc, qua động từ “mua”. Thực ra, đây không phải là lần đầu tiên chủ đề tiền bạc xuất hiện trong Tin Mừng theo Thánh Gioan. Nền phụng thờ tiền bạc đã thế chỗ nền phụng tự Thiên Chúa đích thực trong đền thờ, và Đức Giêsu đã từng phản ứng mạnh mẽ với điều đó. Tiền bạc và cùng với nó là hệ thống kinh tế bóc lột đã đè trên vai dân chúng những gánh nặng và bất công kinh khủng. Trong câu hỏi của Đức Giêsu dành cho ông Philípphê và các môn đệ, động từ “mua” giả thiết một hệ thống kinh tế trong đó một vài người nắm trong tay lương thực cần cho sự sống nhưng anh ta sẽ không cung cấp nó cho những người cần nếu họ không thỏa mãn những điều kiện của anh ta. Cái hệ thống này tạo ra sự tùy thuộc, và trong hệ thống đó sự sống sẽ không được cung cấp cho con người một cách trực tiếp, mà phải ngang qua một số cá nhân nắm quyền kiểm soát.

“Ông Philípphê đáp: "Thưa, có mua đến hai trăm quan tiền bánh cũng chẳng đủ cho mỗi người một chút". Câu trả lời này cho thấy một sự bế tắc. Chỉ dựa trên những nguyên tắc và cấu trúc tổ chức xã hội hay kinh tế thuần túy, có lẽ người ta sẽ không bao giờ giải quyết thỏa đáng tình cảnh của những con người nghèo khổ. Còn cần phải có những điều gì khác nữa, vượt quá những cấu trúc kinh tế hay xã hội thuần túy. Ông Philípphê đã không hướng cái nhìn ra bên ngoài hệ thống và cấu trúc kinh tế, nên ông không còn cách nào khác ngoài lời kết luận về sự bất lực và bế tắc, dù chỉ là để thỏa mãn “một chút” những đòi hỏi thực tế.

Vừa lúc ông Philípphê đi đến chỗ bế tắc, xuất hiện một nhân vật khác trong số các đồ đệ, hướng cái nhìn của cả nhóm theo một đường chân trời khác một chút. “Một trong các môn đệ, là ông Anrê, anh ông Simôn Phêrô, thưa với Người: "Ở đây có một em bé có năm chiếc bánh lúa mạch và hai con cá, nhưng với ngần ấy người thì thấm vào đâu !". Ông Anrê đưa ra một quan sát và ghi nhận thực tế. Bắt đầu xuất hiện một giải pháp khác bên ngoài những quy tắc của hệ thống được xây dựng trên nền tảng lạnh lùng và thuần túy kinh tế. Hình như ông Anrê đang nghĩ đến một sự chia sẻ trong tình yêu. Nhưng lập tức, ông không tin điều đó có thể đủ sức giải quyết vấn đề vốn quá lớn.

Điều thú vị là ông Anrê nói đến “một em bé” và nói rõ “đang ở đây”. Như trên đã nói, chúng ta đang ở trong cuộc trao đổi của nhóm thứ nhất, gồm Đức Giêsu và các môn đệ, phân biệt với nhóm thứ hai là đám đông dân chúng. Vậy em bé đang ở đây là ai ? Sao lại xuất hiện em bé ở đây ? Đâu là ý nghĩa của chi tiết này ? Thực ra, hạn từ paidarion không chỉ có nghĩa là một đứa trẻ, một cậu bé, mà thường được dùng để chỉ một đầy tớ. Hình ảnh paidarion “đang ở đây”, trong nhóm thứ nhất, có ý trình bày nhóm các môn đệ này với một đặc trưng quan trọng: sẵn sàng phục vụ đám đông như những người hầu bàn. Mà quả thực, chút nữa đây, chính Đức Giêsu cũng sẽ phục vụ đám đông này như một người đầy tớ phục vụ ông chủ trong bữa ăn. Cộng đoàn của Đức Giêsu, như thế, đang hiện diện trước mặt thế gian trong tư thế của một nhóm khiêm hạ xét về phương diện xã hội, không có bất cứ tham vọng nào ngoài khát khao phục vụ nhân loại.

Nhưng nhóm nhỏ ấy, theo quan sát của Anrê, chỉ có 5 chiếc bánh lúa mạch và 2 con cá. Cả bốn sách Tin Mừng đều nói đến con số 5 chiếc bánh. Có lẽ con số 5 ám chỉ 5 cuộn của sách Luật. 5 chiếc bánh lúa mạch của các môn đệ là hình ảnh của tình yêu thay thế cho 5 cuộn sách Luật, cộng thêm 2 con cá nhỏ, thành con số 7 chỉ sự tròn đầy. Nhưng như ông Anrê cay đắng ghi nhận: bấy nhiêu thì thấm vào đâu ? Giải pháp của Anrê vừa được hé lộ đã như thể lập tức trở thành bất lực vô vọng.

Nhưng thực ra không hẳn là như vậy. Bởi lẽ ngay vào lúc các môn đệ đang có vẻ bi quan, Đức Giêsu đưa ra cho họ một lệnh truyền.“Đức Giêsu nói: "Anh em cứ bảo người ta ngồi xuống đi”. Chỗ ấy có nhiều cỏ. Người ta ngồi xuống, nguyên số đàn ông đã tới khoảng năm ngàn". Ngồi ăn là tư thế của những người tự do. Khi dân chúng ngồi mà ăn, thì tức là họ được hiện hữu trong tư thế của những con người tự do, có phẩm giá. Và các môn đệ sẽ phải hiện diện bên cạnh họ như những con người phục vụ, trong tư thế của paidarion mà ông Anrê vừa đề cập. Phục vụ đám đông, các môn đệ mang lại cho đám đông phẩm giá của những con người tự do, những ông chủ. Những con người tự do trong ân huệ Thánh Thần, đó chính là ý nghĩa ẩn dụ của chi tiết mà tất cả các sách Tin Mừng đều ghi nhận: năm ngàn người đàn ông trưởng thành.

“Vậy, Đức Giêsu cầm lấy bánh, dâng lời tạ ơn, rồi phân phát cho những người ngồi đó. Cá nhỏ, Người cũng phân phát như vậy, ai muốn ăn bao nhiêu tuỳ ý”. Đức Giêsu cầm lấy những chiếc bánh của cộng đoàn các môn đệ. Chính cộng đoàn này phải tìm lấy giải pháp tự nơi mình, chứ không phải là tạo ra những sự tùy thuộc trước hết vào các hệ thống bóc lột. Thật ra, cái mà cộng đoàn môn đệ có thể cung cấp cho thế giới thì quá bé nhỏ. Nhưng khi nó được Đức Giêsu cầm lấy, thì tức là nó đã được đưa vào một tầm mức khác hẳn. Đồng thời, xuất hiện một yếu tố hoàn toàn mới mẻ: Đức Giêsu dâng lời tạ ơn, tức là đưa vào một thực tại mới là chính Thiên Chúa. Chỉ khi Đức Giêsu đã cầm lấy mấy chiếc bánh của cộng đoàn môn đệ và đưa vào trong tương quan với Thiên Chúa, thì đám đông dân chúng mới được ăn no nê. Hệ thống kinh tế và cùng với nó là những cấu trúc nhân loại, đã tỏ ra bất lực ( giải pháp Philípphê ). Nguyên lòng tốt của con người đối với nhau cũng không thấm vào đâu ( giải pháp Anrê ). Nhưng khi lòng tốt ấy được Đức Giêsu “cầm lấy” và đặt vào trong tay Thiên Chúa, thì mọi sự sẽ khác hẳn ( giải pháp Giêsu ).

Chính Đức Giêsu phân phát bánh và cá. Chính Người trở thành người phục vụ nhân loại. Một ghi nhận đáng chú ý của tác giả Tin Mừng: “Ai muốn ăn bao nhiêu tùy ý”. Có hai yếu tố được nối vào với nhau ở đây: sự dẫy tràn ( bao nhiêu tùy ý ) và sự tự do ( muốn ). Thế là dân chúng được no nê. “Khi họ đã no nê rồi, Người bảo các môn đệ: "Anh em thu lại những miếng thừa kẻo phí đi.” Họ liền đi thu những miếng thừa của năm chiếc bánh lúa mạch người ta ăn còn lại, và chất đầy được mười hai thúng. Dân chúng thấy dấu lạ Đức Giêsu làm thì nói: "Hẳn ông này là vị ngôn sứ, Đấng phải đến thế gian !".

Trình thuật Tin Mừng kết thúc bằng một chi tiết khá bất ngờ nhưng rất đặc biệt: “Đức Giêsu biết họ sắp đến bắt mình đem đi mà tôn làm vua, nên Người lại lánh mặt, đi lên núi một mình”.

                                                                                    Lm. NGUYỄN THỂ HIỆN, DCCT